نمونه اشعار رودکی

          نمونه اشعار ابو عبدالله جعفر رودکی سمرقندی:

طوریکه میدانید زبان و ادبیات فارسی دری در مسیر تکاملی خود نسبت به شرائط و اوضاع سیاسی زمان دارای نشیب و فرازهای زیادی بوده که زمان به اوج درخشش و توجه کامل امرا ء و سلاطین زمانش و زمانی هم به بی مهری و کم توجهی آنان مواجه میگردیده است که این نشیب و فرازهای تاریخی را اگر دقیق باشد میتوان به دوره های مختلف ادبی نیز تقسیم کرد. گرچه در مورد اولین کسی که شعر فارسی دری را سروده ابهامات تاریخی وجود دارد ولی بنا ء به روایت مشهوری از جمله اولین کسانیکه به زبان فارسی دری شعر سروده اند از حنظله بادغیسی و محمود ورّاق هروی نام برده شده  مگر اولین دوره ادبی شعر فارسی دری بعد از اسلام از دوره سامانی ها در خراسان شروع و با تسلط سلجوقیان در بغداد این دوره خاتمه پیدا میکند که با نیمه اول قرن چهارم و اواخر قرن پنجم و اوائل قرن ششم هجری قمری مصادف است و از شاعران این دوره از رودکی سمرقندی، ابونصر فارابی، ابوسعید ابی الخیر، رابعه بلخی، فردوسی، کسائی، ارزقی هروی، خواجه عبدالله انصاری، ، شهید بلخی، ناصر خسرو و دیگران نام برده اند که بزرگترین قصیده سرای اوائل این دوره ابوعبدالله جعفر بن محمد رودکی که در روستای (پنجرود) در شمال تاجیکستان امروزی بین سالهای 290 تا 329 هجری قمری زندگی میکرده میتوان یاد کرد. میگویند: او از اولین کسانی بوده که شعر فارسی را به اوج فصاحتش رسانده و همتراز شعر عربی ساخته است بنا بر روایتی او شخص کور مادر زادی بوده و همراه خود کسی را داشته که اشعار وی را حفظ میکرده و در محافل میخوانده که این روایت مورد تردید واقع شده است. از جمله اشعار مشهورش شعر بوی جوی مولیان را میتوان نام برد که بواسط همین شعر امیر نصر بن احمد سامانی بعد از چهار سال اقامت در هرات عازم بخاری گردیده است. مرحوم عبدالرحمن جامی (رح) تعداد اشعار رودکی را یکصد هزار و سیصد بیت گفته است ولی امروز ابیات محدودی از او باقیمانده که اینک بطور نمونه چند قطعه از شعر او را در اینجا پیشکش میکنم:

   

                       نمونه از شعر رودکی :  

 

بوی جوی مولیان آید همی             یاد یار مهربان آید همی

ریگ آمو با درشتی ها او                 زیر پا چون پرنیان آید همی    

آب جیحون با همه پهناوری             خنگ ما را تا میان آید همی

ای بخارا شاد باش و شاد زی          شاه نزدت میهمان آید همی

میر ماه است و بخارا آسمان           ماه سوی آسمان آید همی

میرسرو است و بخارا بوستان          سرو سوی بوستان آید همی

آفرین و مدح سود آید ترا                  گر به گنج اندر زیان آید همی 

 

 

                                      نمونه دیگر: 

 

 

به سرای سـه پنج مــهمـان را          دل نـهادن همیشگی نه رواسـت

زیر خاک انــدرونت باید خفت              گرچه  اکنونت خواب بر دیباست

با کسان بودنت چـه سود کند؟           که بگور  اندرون شدن تنها است

یـار تـو زیـر خاک مـور مگـس              بدل آنکه گــیـسویت پـیرا است

آنکه  زلفین و گیسویت پیراست         گرچه دیـنار یـا درمش بها است

چون تــرا دیـد زرد گونه شـده            سرد گردد دلــش نه نابینا است 

                                                 نمونه دیگر:   

 

زهی فزود جمال تو زیب و آرا را              شکسته سنبل زلف تو مشک سارا را

قسم بر آن دل آهن خورم که از سختی            هزار طرح نهاده است سنگ خارا را

که از تو هیچ مروت طمع نمیدارم             که کس ندیده ز سنگین دلان مدارا را

هزار بار خدا را شفیع می آرم                   ولی چه سود، چو تو نشنوی خدارا را

چو رودکی به غلامی اگر قبول کنی            به بنده گی نپسندد هزار دارا را ⁽[1]⁾ 

    

 

سیدمحمد خیرخواه  

[e-mail]      

---