سنائی وادبیات عرفانی
بسم الله الرحمن الرحیم
(سنائی و ادبیات عرفانی )
مولوی جلال الدین محمد بلخی در باره سنائی و ادبیات عرفانی او چنین میگوید:
عطار روح بود و سنائی دو چشم او ما در پی سنائی و عطار آمدیم
اسمش ابوالمجد مجدود بن آدم ملقب به سنائی غزنوی در نیمه دوم قرن پنجم هجری قمری به دنیا آمده و در سال 545 هجری قمری در همانجا وفات یافته که از جمله شاعران بزرگ دورة غزنویان بحساب میرود . او علاوه بر شعر بر علوم دیگر نیز مهارت کامل داشته چنانچه خودش چنین میگوید:
یا رب مر سنائی را سنائی (1) ده تو در حکمت چنان کز وی به رشک آید روان بوعلی سینا
از او علاوه بر دیوان قصائیدش که شامل چهارده هزار بیت است کتب دیگری نیز باقی مانده است از جمله حدیقة الحقیقه یا الهی نامه، مثنوی طریق التحقیق، مثنوی سیرالعباد الی المیعاد، مثنوی کارنامه بلخ، عشق نامه، عقل نامه و غیره.
سنائی غزنوی عارف بزرگ و شاعر گرانقدر زمان خود بوده که در غزنی افغانستان به دنیا آمده و در همانجا درگذشته است. میگویند او در اوائل زندگی خود پادشاهان را مدح میکرده که بیکبارگی تحول درونی بزرگی بوی رخ داده که از مدیحه سرائی دیگر دست برداشته و بعالم سلوک و عرفان روی آورده و تا آخرین دوره حیات خود دیگر در این عالم باقی مانده است. سنائی غزنوی در ساحه شعر و ادب غزل و مثنوی بجهان علم و عرفان خدمات ارزشمندی را انجام داده و عمری را در خدمت تصوف و سلوک عارفانه سپری کرده و چنانچه مثنوی اندرزی او در ادب و عرفان جایگاه خاص خود را دارد. او علاوه بر سرود انواع شعر (غزل و مثنوی) بزرگترین شاعر قصیده گو زمان خود نیز بوده که در شعر بالا مولوی جلال الدین محمد بلخی از وی بنام پیش کسوت خویش بتعبیری که (ما در پی سنائی و عطار آمدیم) وصف کرده است. سنائی مدتی از زندگی خود را در بلخ، هرات، نیشاپور، سپری کرده و از طریق بلخ به سفر حج بیت الله الحرام نیز مشرف گردیده که بعد از بازگشت از این سفر مدت دیگری را نیز در بلخ اقامت داشته که باز مجدد به غزنی بازگشته است او در غزنی توانسته مثنوی مشهور حدیقة الحقیقه را به رشته تحریر در آورد طوریکه از آثارش معلوم میشود او از جمله بنیان گذاران ادبیات منظوم دری در ادب و عرفان و تصوف بوده است.
چنانچه در بالا اشاره کردیم از سنائی اشعار زیبائی زیادی بیادگار مانده که ما در اینجا بنمونه از آن اشاره خواهیم کرد:
نمونه اشعار سنائی:
ملکا ذکر تو گویم که تو پاکی و خدایی
نروم جز به همان ره که توام راهنمائی
همه درگاه تو جویم، همه از فضل تو پویم
همه توحید تو گویم که به توحید سزائی
تو زن و جفت نداری، تو خور و خفت نداری
احد بی‌زن و جفتی، ملک کامروایی
نه نیازت به ولادت، نه به فرزندت حاجت
تو جلیل‌الجبروتی، تو نصیرالامرایی (1)
تو حکیمی، تو عظیمی، تو کریمی، تو رحیمی
تو نماینده فضلی، تو سزاوار ثنایی
بری از رنج و گدازی، بری از درد و نیازی
بری از بیم و امیدی، بری از چون و چرایی
بری از خوردن و خفتن، بری از شرک و شبیهی
بری از صورت و رنگی، بری از عیب و خطایی
نتوان وصف تو گفتن که تو در فهم نگنجی
نتوان شبه تو گفتن که تو در وهم نیایی
نبٌد این خلق و تو بودی، نبود خلق و تو باشی
نه بجنبی نه بگردی، نه بکاهی نه فزایی
همه عزی و جلالی، همه علمی و یقینی
همه نوری و سروری، همه جودی و جزایی
همه غیبی تو بدانی، همه عیبی تو بپوشی
همه بیشی تو بکاهی، همه کمی تو فزایی
احدّ لیس کمثله، صمدّ لیس له ضدّ
لِمَن المُلک (2) تو گویی که مر آن را تو سزایی
لب و دندان «سنایی» همه توحید تو گوید
مگر از آتش دوزخ بودش روی رهایی (3)
نمونه دیگر:
جهان پر درد می بینم، دوا کو؟
دل خوبان عالم را وفا کو؟
ور از دوزخ همی ترسی شب و روز
دلت پر درد و رخ چون کهربا کو؟
بهشت عدن را بتوان خریدن
ولیکن خواجه را در کف بها کو؟
خرد گر پیشوای عقل باشد
پس این واماندگان را پیشوا کو؟
ز بهر نان و جان تا بام یابی
چو برگ توت گشتی توتیا کو؟
در این ره گر همی جویی یکی را
سحرگاهان ترا پشت دوتا کو؟
سراسر جمله عالم پر یتیمست
یتیمی در عرب چون مصطفا کو؟
سراسر جمله عالم پر ز شیرست
ولی شیری چو حیدر با سخا کو؟
سراسر جمله عالم پر زنان اند
زنی چون فاطمه خیرالنسا کو؟
سراسر جمله عالم پر شهیدست
شهیدی چون حسین کربلا کو؟
سراسر جمله عالم پر زمردست
ولی مردی چو موسی با عصا کو؟
سراسر جمله عالم پر حدیثست
حدیثی چون حدیث مصطفی کو؟
سراسر جمله عالم پرز عشقست
ولی عشقی حقیقی با خدا کو؟
سراسر جمله عالم پر ز پیرست
ولی پیری چو خضر با صفا کو؟
سراسر جمله عالم پر ز حُسنست
ولی حسنی چو یوسف دلربا کو؟
سنائی نام بتوان کرد خود را
ولیکن چون سنائیشان سنا کو؟
طوریکه همه اطلاع داریم خوشبختانه سازمان یوسیسکو در نظر دارد تا زادگاه این مرد بزرگ (شهر غزنی) را بعنوان مرکز فرهنگی جهان اسلام در سال 2013 نام گذاری و تجلیل کند که جای دارد تا در ابتدا این مناسبت فرهنگی را بمردم افغانستان و بویژه به اهالی محترم شهر غزنی تبریک گفته و خاطر نشان سازیم که وظیفه ملی هر یک از نخبگان و پژوهشگران کشورما خواهد بود تا راجع به ابعاد گوناگون و سابقه تاریخی این شهر و تاریخ سازان آن از ابعاد مختلف تاریخی و فرهنگی روشنی بیشتری انداخته تا این شهر بتواند بجهانیان بیشتر و بهتر معرفی گردد تا در سال 2013 زمان تجلیل آن بعنوان مرکز فرهنگی جهان اسلام جایگاه شایسته و در خور شأن خود را بدست آورد.
سید محمد خیرخواه
sm_kh2003@yahoo.co.uk
پینوشت ها:
سنائی ، بمعنی روشنی، ضیاء رفعت
جلیل الجبروت، خداوند با قدرت و توانا
نصیرالامراء، نصرت دهنده فرماندهان
لمن الملک، جزء از آیه قرآن کریم (لمن الملک الیوم لله الواحد القهار)
شعر از دیوان حکیم سنائی غزنوی
نمونه اشعار رودکی
نمونه اشعار ابو عبدالله جعفر رودکی سمرقندی:
طوریکه میدانید زبان و ادبیات فارسی دری در مسیر تکاملی خود نسبت به شرائط و اوضاع سیاسی زمان دارای نشیب و فرازهای زیادی بوده که زمان به اوج درخشش و توجه کامل امرا ء و سلاطین زمانش و زمانی هم به بی مهری و کم توجهی آنان مواجه میگردیده است که این نشیب و فرازهای تاریخی را اگر دقیق باشد میتوان به دوره های مختلف ادبی نیز تقسیم کرد. گرچه در مورد اولین کسی که شعر فارسی دری را سروده ابهامات تاریخی وجود دارد ولی بنا ء به روایت مشهوری از جمله اولین کسانیکه به زبان فارسی دری شعر سروده اند از حنظله بادغیسی و محمود ورّاق هروی نام برده شده مگر اولین دوره ادبی شعر فارسی دری بعد از اسلام از دوره سامانی ها در خراسان شروع و با تسلط سلجوقیان در بغداد این دوره خاتمه پیدا میکند که با نیمه اول قرن چهارم و اواخر قرن پنجم و اوائل قرن ششم هجری قمری مصادف است و از شاعران این دوره از رودکی سمرقندی، ابونصر فارابی، ابوسعید ابی الخیر، رابعه بلخی، فردوسی، کسائی، ارزقی هروی، خواجه عبدالله انصاری، ، شهید بلخی، ناصر خسرو و دیگران نام برده اند که بزرگترین قصیده سرای اوائل این دوره ابوعبدالله جعفر بن محمد رودکی که در روستای (پنجرود) در شمال تاجیکستان امروزی بین سالهای 290 تا 329 هجری قمری زندگی میکرده میتوان یاد کرد. میگویند: او از اولین کسانی بوده که شعر فارسی را به اوج فصاحتش رسانده و همتراز شعر عربی ساخته است بنا بر روایتی او شخص کور مادر زادی بوده و همراه خود کسی را داشته که اشعار وی را حفظ میکرده و در محافل میخوانده که این روایت مورد تردید واقع شده است. از جمله اشعار مشهورش شعر بوی جوی مولیان را میتوان نام برد که بواسط همین شعر امیر نصر بن احمد سامانی بعد از چهار سال اقامت در هرات عازم بخاری گردیده است. مرحوم عبدالرحمن جامی (رح) تعداد اشعار رودکی را یکصد هزار و سیصد بیت گفته است ولی امروز ابیات محدودی از او باقیمانده که اینک بطور نمونه چند قطعه از شعر او را در اینجا پیشکش میکنم:
نمونه از شعر رودکی :
بوی جوی مولیان آید همی یاد یار مهربان آید همی
ریگ آمو با درشتی ها او زیر پا چون پرنیان آید همی
آب جیحون با همه پهناوری خنگ ما را تا میان آید همی
ای بخارا شاد باش و شاد زی شاه نزدت میهمان آید همی
میر ماه است و بخارا آسمان ماه سوی آسمان آید همی
میرسرو است و بخارا بوستان سرو سوی بوستان آید همی
آفرین و مدح سود آید ترا گر به گنج اندر زیان آید همی
نمونه دیگر:
به سرای سـه پنج مــهمـان را دل نـهادن همیشگی نه رواسـت
زیر خاک انــدرونت باید خفت گرچه اکنونت خواب بر دیباست
با کسان بودنت چـه سود کند؟ که بگور اندرون شدن تنها است
یـار تـو زیـر خاک مـور مگـس بدل آنکه گــیـسویت پـیرا است
آنکه زلفین و گیسویت پیراست گرچه دیـنار یـا درمش بها است
چون تــرا دیـد زرد گونه شـده سرد گردد دلــش نه نابینا است
نمونه دیگر:
زهی فزود جمال تو زیب و آرا را شکسته سنبل زلف تو مشک سارا را
قسم بر آن دل آهن خورم که از سختی هزار طرح نهاده است سنگ خارا را
که از تو هیچ مروت طمع نمیدارم که کس ندیده ز سنگین دلان مدارا را
هزار بار خدا را شفیع می آرم ولی چه سود، چو تو نشنوی خدارا را
چو رودکی به غلامی اگر قبول کنی به بنده گی نپسندد هزار دارا را ([1])
سیدمحمد خیرخواه
sm_kh2003@yahoo.co.uk
مروری مختصر بر زندگی شهید استاد بر هان الدین ربانی
مــروری مختصــر بر زندگــی شــهیداســتاد برهــان الــدین ربــانی |
|
|
قرآنکریم در باره شهدا فرموده است: آنهایی را که در راه خدا شهید می شوند، مردگان
خطاب شان نکنید؛ زیرا آنها زنده اند و نزد پروردگارخودروزی می خورند.( قرآن کریم)
گرچه به ظاهر دنیای فانی را پدرود می گویند ولی یاد و خاطرات شان در بین ملت ومردم شان همیشه جاویدان خواهد بود و به گفتۀ پیر و مقتدای شعرای جهاد افغانستان مرحوم استاد خلیل الله خلیلی که گفته است! مـــــرد نمیرد به مرگ مرگ از او نامجوست
واقعاً یاد و خاطرة انسان های خیّر، پاک طینت متعهد در قلب وضمیر ملت های شان همیشه جاویدان است. زیرا آنها نقش محرکه و (لوکوموتیف) را در حرکت جامعة خود داشته و با توانایی و ظرفیتی که خدا به آنها داده می توانند جامعة خود را به سوی خیر فلاح رهبری و هدایت کنند. همانگونه که حیات شان باعث خیر و فلاح در جامعه شان می گردد مرگ شان نیز سبب تحولات درونی در جامعه شان خواهد شد. شهادت و مرگ انسان های پاک طینت در راه اهداف عالی ایشان ، صداقت و پایمردی آنها را بعد از مرگ شان به مردم بهتر به اثبات می رساند که باعث تحول درونی جامعة شان میتواند گردد. زیرا شهیدان راه حق با پایمردی که ازخود در حیات خویش بمر دم وجامعه خود از خود نشان داده اند وهیچگاهی در عمل صحنه را به دشمن تخلیه نکرده، و مقاومت و استقامت را همیشه ترجیح داده و با همة گرمی ها و سردی های روز گار کنار آمده و همه سختی ها ومصیبت ها را به آغوش باز و لب خندان پذیرفته اند، و بگفته شاعر: نشان مرد مو من با تو گویم--- که چون مرگش رسد خندان بمیرد استقامت وایمان داری شان توانسته باور و اعتماد جامعه را به آنها چندین برابر گرداند زیرا آنهادر کنار ملت خود همیشه زندگی کردند و اعتماد مردم را نسبت بخود بدست آوردند و در هیچ حالتی از سختی های روزگار مأیوس نگر دیدند.که شهید استاد برهان الدین ربانی یقینا از جمله چنین کسانی بوده که از آوان جوانی درد جامعة خود را درک کرده و در دوران جوانی و تحصیل به دنبال نجات مردم وکشورش از جهل فقر و استبداد بر پا خواسته زمانی که او در مصر درس می خوانده است با حلقات مسلمانان مبارز در آن کشور آشنائی پیداکرده و ثمرة اندیشه های هموطن خود سید جمال الدین افغانی را در (الازهر مصر )مشاهده کرد، و دیده که ملل دیگر به اندیشه های سید جمال الدین افغانی چقدر بها ء می دهند وتشنه اندیشه های او هستند ولی با کمال تأسف خود سید و اندیشه هایش در وطن خود او نا شناخته باقی مانده تاجائیکه دیگران ادعای هموطنی او را میکنند . استاد شهید بعد از بازگشت از مصر با تعدادی از استادان و همفکران و حلقات از دانشجویان و شاگردان خود می خوا ست تاتفکر اصلاحات را در کشور خود ماننده سید جمال الدین افغانی شروع نماید، و لی حسودان و تنگ نظران به او این موقع را ندادند و مجبورش ساختند تا وطن خود را ترک کند و مجبور به مهاجرت گردد. او بعد از مهاجرت دریکی از کشور های همسایه باز می خواهد تا اندیشة های اصلاحی خود را مجدداً دنبال کند- تا بتواند مسیر حکومت را در کشورش از جانب بلوک شرق و شوروی سابق برگرداند و اضرار نزدیکی با شوروی را به زمامداران افغانستان گوش زد نماید. که این بار کشور همسایه تحملش را کرده نمیتواند و مثل اسلاف خود (سید جمال الدین افغانی) مجبور به ترک کشور همسایه میگردد و از آنجا به مرکز وحی (عربستان سعودی) سفر میکند، مگر اوضاع و شرایط کشورش به او فرصت نمیدهد و افغانستان عملاً از سوی نظامیان ارتش سرخ اتحاد شوروی اشغال میگردد که او مجبور می شود تا مجدداً‌به کشور همسایه که قبلاً آن را ترک کرده بود، باز گردد و به تنظیم ملت خود برای مقابله با اشغالگران شوروی بپردازد و مدت چندین سال بر ضد اشغال گران شوروی مبارزه میکند و رهبری ملت خود را به دوش گرفته و زیر نام (جمعیت اسلامی) نقش اساسی خود را در آزادی افغانستان از چنگال شوروی ها ایفاء می نماید. شهید استاد ربانی در دوران جهاد با همة تنظیم ها و مجاهدین رویة اسلامی و برادرانه را به مجاهدین خود توصیه می کرد و می گفت:( اگر چه خیمه های های ما جداست دل های ما یکی است.) گرچه ما به واسطة ضرورت و ایجاب شرایط به تنظیم های مختلف تقسیم گردیدیم ولی آرمان و اهداف ما آزادی افغانستان عزیز و تأسیس حکومت اسلامی در این کشور است که آرمان مشترک قلبی همۀ ماست. او در ایجاد اتحاد و وحدت تنظیم های جهادی نقش بسیار بر جسته وسازنده داشت و نمی خواست تنها حمایه یک کشور همسایه به خصوص را داشته و جهاد در انحصار یک کشور همسایه باشد. استاد شهید می خواست تا با همه کشورهایی که موضع ضد شوروری داشتند روابط نزدیک و دوستانه را بر قرار کند، و به نهضت اسلامی افغانستان رنگ مستقلانه تری بدهد و اثری به نام (استقلال انقلاب) که در آن ایده های استقلال طلبانة نهضت اسلامی افغانستان را مطرح کرده بود در دوران جهاد به دست نشر سپرد. زمانی که هیچ کسی جرأت نمی کرد با غرب و امریکا حرفی راجع به نزدیکی و روابط داشته باشد و هرکسی چنین جرأت می کرد فوراً مارک امریکایی می خورد. استاد شهید با استدلال و منطق از سفر رهبران مجاهدین به امریکا – دفاع کرد- و چنین گفت: ما نمی خواهیم سر نوشت ملت مادر زیر زمینی ها با افراد امنیتی گرفته شود، بلکه ما می خواهیم علناً از داعیه برحق ملت خود با حضور سران کشورها دفاع کنیم و این آمادگی را داریم- و در سفر امریکا با رئیس جمهور اسبق امریکا آقای ریگان ملاقات کرد و به وی از خطرات کمونیزم واتحاد شوروی در منطقه و جهان هوشدار داد. شهید استاد ربانی شخصیت چند بعدی داشت او مثلیکه شخصیت علمی دانشگاهی بود، شخصیت سیاسی، مذهبی،جهادی و فرهنگی نیز بود او مدت سال ها با شوروی ها مبارزه و جنگ کرد و جبهات عظیم و گستردۀ را از بدخشان از شمال شرق گرفته تا دهنة ذوالفقار در غرب و از سپین بولدک در جنوب گرفته تا حیرتان در شمال تاسیس نمود و فرماندهانی نیرومند، پر تحرک و فعالی را در افغانستان رشد داد و از آنها حمایة عملی کرد و تاحد امکان تعادل را در توزیع امکانات جهادی در نظر داشت تا اینکه بعد از پیروزی مجاهدین و شکست حکومت دست نشانده و آغازمرحلة جدید با همة کم تجربگی مجاهدین از دولتداری، کوشش زیادی کرد تا همآهنگ و همنوای همه مجاهدین را بمیان آورد و در عمل همه بتواننددر یک دولت ممثل حضور پیدا کند، اما این بار باز هم دست های بیرونی او را نگذاشتند وبا جنگ های تحمیلی جهاد و مجاهدین را بد نا م ساختند تا اینکه زمینة حضور طالبان را مساعد ساختند و آنها را از اسپین بولدک و ارد خاک افغانستان گردانیدند، باز در این مرحله استاد شهید کوشش بسیار زیادی نمود تا طالبان را قانع سازد که از جنگ دست بردارند و از طریق صلح و راه مسالمت آمیز حکومتی را با شرکت سایر مجاهدین تشکیل دهند اما، طالبان همیشه این خواست را رد کردند تا آنکه به کمک بیرونی ها کابل سقوط کرد و دولت مجاهدین مجبور به عقب نشینی از کابل گردید و جبهة مقاومت را در مقابل طالبان تشکیل داد ولی استاد دروازة گفتگو را با ایشان هیچگاهی بسته نکرد. مگر این طالبان بودند که با سیاست های نا بخردانه و غلط خویش در واقع سبب سقوط خود و حضور خارجیان در کشور گردیدند که با سقوط طالبان فرصت جدیدی پیش آمد که مردم با استفاده از این فرصت میتوانستند در بازسازی کشور خود از آن استفاده کنند، استاد در مرحله انتقال قدرت به حکومت جدید با جبینی باز وگشاده کوشش های زیاد به خرج داد تا نقش مجاهدین در دولت جدید پا بر جا بوده باشد ولی به آن کمتر توجه شد. -. شهید استاد ربانی در مرحلة نوین به عنوان نمایندة مردم بدخشان در پارلمان جدید حضور پیدا کرد و از رهنمایی گرفته تا انتقادات سازنده به دولت فرو گذار نکرد تا اینکه در آواخر مرحلة نوین مسؤولیت شورای عالی صلح را به عنوان یک و جیبة ملی و فریضة دینی پذیرفت و شب و روز تلاش داشت تا در افغانستان صلح پایدار به میان آید ولی دشمنان افغانستان به او این فرصت را ندادند و با یک عمل نا جوانمردانة انتحاری در روز 29 سنبله 1390 شهیدش ساختند. روحش شاد ویادش گرامی باد. با احترام سید محمد خیر خواه |
تحولات شرق میانه وجهان عرب در یک نگاه
(تحولات شرق میانه وجهان عرب دریک نگاه )
اگر بتاریخ معاصر شرق میانه وجهان عرب در یکصد سال اخیر نظرگذرا انداخته شود دیده خواهدشد که از اوائیل قرن بیستم میلادی شرق میانه وجهان عرب بدنبال تحولات سیاسی واجتماعی بوده تا از طریق آن بتوانند به توسعه سیاسی واجتماعی واقتصادی درکشور های خود برسند.
عده ازگروها وجماعت ها راه رسیدن بتوسعه را در (وحدت امت) عرب فکر کرده وعده دیگری در همبستگی با کشورهای سوسیالیستی وقت بخصوص اتحاد جماهیر شوروی سابق تصور نموده وعده هم نزدیکی با جهان غرب را راه رسیدن بتوسعه همه جانبه میدانستند وگروهی هم بازگشت بخود را وسیله توسعه مادی ومعنوی کشورهای خود دانسته وآن راتوصیه میکردند که در این راستا شاهد جریانات فکری سیاسی نیز در منطقه بودیم که درحال ظهور وتشکل بودند.
جریان فکری زیررهبری جمال عبدالناصر رئیس جمهور اسبق مصر وهمفکرانش بدنبال اندیشه وحدت جهان عرب برآمده و احزاب ناسیونالیستی (قومی) عربی مانند حزب بعث شاخه در عراق و شاخه دیگری در سوریه بفعالیت آغاز کرده بودند وجریانات اسلام گرا ها عمدتاً در محور جماعت اخوان المسلمین گرد آمده وبا دیدگاه ناسیونالست ها وچپی ها وغرب گراها هرسه میانه خوبی نداشتندو بیشتر بگذشته تاریخی خود فکر کرده واتکاء به ارزش های معنوی ومادی خود داشته و بدنبال جامعه ائید آل ومدینه فاضله خویش بودند.
ازمجموع جریانات که در بالاتذکردادیم به استثناء جریان اسلام گرا ها که همیشه مورد تعقیب و آزار زمامداران خود قرار داشته وبقدرت نرسیدند سائر جریانهای سیاسی با استفاده از شعار های پرزرق وبرق وباجاذبه توانسته اند بر مستد قدرت دولتی تکیه زده وحکومت های ارثی و مادام العمری را برای خود وفرزندان خود ساخته و گرانتی نمایند وزیر نام و شعار مدرنیزم وترقی خواهی مخالفین خودرا بنام ارتجاع وعقب گرا مورد تعقیب وآزار دائمی قراردهند و حتی عده ای را بجرم سیاسی اعدام وعده دیگری را راهی زندانها گردانند ودرمقابل آنها جریانات اسلام گراها نیز ساکت نبوده و از خود عکس العمل مناسب نشان داده و درحالیکه در درون خود نسبت بنحوه مبارزه بارژیم های سرقدرت هرروز به انشعاب وچند دستگی مواجه میگردیدند که در نتیجه همین عکس العمل هاو چند دستگی ها عده بطرف افراطگرایی
ورا دیکالیزم به پیش رفته وباعث ایجاد جریانات ودستجات جدیدو افراطی در منطقه نیز میگردیدند
که دست بعملیات افراطی وخشن نیز میزدند.
یعنی شرق میانه وجهان عرب با چنین پشینه تاریخی که مختصراً به آن اشاره شد دارای تجارب کافی و کاملی درعرصه های مختلف سیاسی بوده که در پرتواین تجارب خوب میتوانسته بداند که اهداف احزاب و جریان های سیاسی در گذشته چه بوده وتا چه اندازه بمردم خود خدمت کرده وچه اندازه از شعارهای که درگذشته علم میکردند
بشکل شعارباقی مانده و به حقیقت نپیوسته وکدام یکی
از شعار های شان تحقق پیدا کرده و بحقیقت
پیوسته است ؟بخصوص جریانات سیاسی سر قدرت که بیشتر از احساسات مردم برای حفظ قدرت خود استفاده کرده واز همین طریق توانستند میلیارد ها دالر سرمایه های کشور ومردم را از کشور های خویش خارج کرده و بحسابات بانکی شخصی خود در خارج انتقال دهند وسرمایه گذاری های بزرگ شخصی بنام خود وفرزندان خود بنمایند وامید داشتند که با حیف ومیل وصرف این پول ها وسرمایه ها خود شان وفرزندان شان در آینده بطور دایم در تنعم
زندگی کنند . و حتی روزی فرارسد که
سیف الاسلام بتواند جانشین پدرش معمرالقذافی در لیبیا واحمد جانشین پدرش عبدالله صالح دریمن وسعید پسربو تفلیقه جانشین پدرش در الجزائیر و فرزند حسنی مبارک جانشین پدرش در مصر گردد که با قیام های مردمی همه این رویاها برباد رفت واوضاع وشرائط طوری پیش آمد که .شبیه کوه آتش فشانی شد که باافروختن جرقه آتشی قابل انفجاربود که این جرقه آتش توسط کارگر ساده تونیسی بنام بو عزیز افروخته شد وسبب انفجار وآغاز قیام های مردمی درسراسراین کشور ها گردید.
این قیام ها بحدی جدی فراگیر سریع وخرد کننده آغاز گردید که مایه شگفتی همگان شد بخصوص حکام سرقدرت که ماننده امپراتورهای ساختگی وببرهای کاغذی که قبل از قیام های مردمی درمقابل مردم خود را نمایش داده و می غوریدند بیگبارگی همه گی شان را به موجودات مفلوکی وبی چاره ای مبدل ساخت که هرکدام بدنبال سوراخ امن بر آمده تااز آن طریق بتوانند خود و و ابستگان خود را در حفظ وامان داشته باشند . ولی صلابت رهبری قیام های مردمی که مراحل مختلف سیاسی را در گذشته تجربه کرده وپشت سر گذشتانده ودرمتن.جامعه خود رشد و نمو کرده بوده اند به اندازه متین واستوار بنظر میرسد که باوجود پیشنهادات سازش اعلان عفو عمومی مشارکت سیاسی در قدرت وغیره هنوز نتوانست هیچ یکی از این پیشنهاد هاآنها را قانع سازد وهمچنان برکنار رفتن سران رژیمها ها از قدرت اصرار داشته واصرار دارند که در تعداد از کشورهای چون تونس ومصر ولیبی بکامیابی کاملی رسیدند ودرتعداد دیگری جون سوریه یمن بحرین مبارزات بی امان شان بطور جدی همچنان ادامه دارد ودر سایر کشورهای منطقه نیز اثرات خود را بطور جدی بجای گذاشته است.
خصوصیت برازنده این قیام ها در این است که رهبری آنها انواع واقسام جریانات سیاسی ومبارزاتی را درگذشته دیده و پشت سر گذشتانده از پان عربیسم گرفته تا جریان سوسیالییزم عربی وحرکت های معتدل وافراطی اسلامی وسکولاریزم غربی همه را تجربه کردند ورهبری قیام ها از داخل همین جریانهای سیاسی سر بدر آورده وصاحب تجارب ارزشمند و کافی بوده که از طرز عملکرد شان پختگی سیاسی شان بخوبی دانسته می شود که چقدر هوشیارانه معتدل معقول وعدالت پسند مخالف انحصار گرائی ویکدیگر پذیری حرکت کرده و با صلابت ومتانت به مسیر خود به پیش میروند
وحتی.
بر مسایل ایدیالوژیکی خود تأکید نمی ورزند
چنانچه اظهارات راشد الغنوشی در ابتدای قیام در تونس بطرفداری از یک نظام مردم سالار که نقش مردم در آن برجسته باشد ورای مردم در برنامه و اجندای کاری زمامداران کشور ملاک قرار گیرد خود حاکی از این حقیقت بوده و یا آمادگی اخوان المسلمین برای مذاکره و پرهیز از خشونت در مقابل ارتش مصر خود نمونه دیگری از این تحمل پذیری وبردباری را نشان داد چه به اعتقاد آنها جریانات سیاسی و اشخاصیکه خواهان رهبری جامعه خود هستند میتوانند با اثبات شایستگی در اداره کشور نقش خود را ایفاء کنند و رهبری جامعه وکشور خود را بارای مردم بدست آورند. که اینها همه امیدوار کننده بوده و دونیا هم بخوبی میداند که نمی توان دیگر در مقابل احساسات مردم در این کشور رها ایستاده شد و از امیران و سلاطین و روءسای جمهور امپراتور مانندی مثل
گذشته هاحمایت کرد زیرا دیگر بهمه واضع و روشن گردیده که چنین نظام های مورد پزیرش مردم در این کشور ها نبوده و نباید بر آنها اتکاء واعتماد نمود از اینجا است که می بینید دونیا غرب ودر راس اروپائی ها
با مردمان این کشور ها بتمام معنی همنوائی کاملی کرده و خواهان تغییر رژیم ها و سران سرقدرت در این کشورهاشدند چنانچه در لیبیا و در سوریه در کنار مردم قرار گرفتند و برای سرنگونی معمر القذافی عملاً وارد صحنه شدند و در دو کشور مصر و تونس گرچه در ابتدا صریح نبودند و با مدارا قدم بر میداشتند ولی از قرائین معلوم میگردید که از زمامداران مفلوکی چون حسنی مبارک در مصر و بن علی درتونس دیگر حمایت نمیکنند چنانچه تأکید بر حمایت از خواست مردم و طرح تقاضا استعفای حسنی مبارک و باالاخره به رسمیت شناختن فوری جانشین های آنها خود نمایانگر این حقیقت بوده است که بطور خلاصه از بیان مطلب چنین نتیجه گیری میتوان کرد: که شرق میانه با جغرافیای بزرگ و با اهمیتی که در قلب قاره آسیا و اروپا و افریقا قرار گرفته. و صاحب ذخائیر عمده انرژی طبعی درسطح جهان بوده که ماشین صنعت جهان را میچرخاند و امروز این حوزه جغرافیای بزرگ ووسیع در حال اشتعال وانفجار قرار گرفته و حکومت های استبدادی حاکم یکی پی دیگری فرو می ریزند و قیام های مردمی هر روز نسبت بگذشته اوج بیشتری بخود میگیرند. َآزادیخواهان و آزاد اندیشان دیگر تحمل و حوصله شان بپایان رسیده تا جائیکه انگیزه کوچکی طوریکه اشاره شد باعث اشتعال این منطقه وسیع وبا اهمیت گردید و قیام های مردمی
یکی پی دیگری به را ه افتاده و بواسطه سیلی کاری جوان ساده تونسی بنام بوعزیز از جانب پولیس آن کشور بهانه شد که مردم در خیابان ها جاده ها و بازار ها بریزند و حتی حاضر شوند جان های خود را قربانی کنند تا بتوانند
جو اختناق و استبداد حاکم را با خون وجان خود در هم بشکنند و آزادی این نعمت بزرگ خدادادی را دو باره بدست آورند.البته
نقش استبداد حاکم در سلب آزادی مردم بی کاری بی کفایتی زمامداران، فساد حکومت های دیکتاتور
و موروثی و قرار دادن قدرت طور ارثی برای فرزندان خود اختلاس و تمرکز سرمایه های کشور باالوسیله زمامداران وعدم موضعگیری سیاسی درست ومعقولی درمقابل خواسته های مشترک( ملل عرب) از جمله عمده ترین عوامل وانگیزه های بودند که سبب وعلت قیام ها گردیده اند که در ابتداء این قیام ها در تونس آغاز وبمدت کوتاهی مرزها را درهم
نور دیدوهمه گیرشد ودر کشور های مصر یمن لیبی سوریه بحرین وکشورهای دیگر خلیج عربی انتشار پیدا کرد وکل منطقه را بیکبارگی بلرزه در آورد وسران مستبد این کشورها را از خواب خرگوشی بیدار ساخت که عده از آنها فرار را بر قرار ترجیع داده و مردم فرار شان را جشن گرفتند و عده دیگری متأسفانه هنوز لجاجت کرده و حاضر نیستند تن بخواست مردم بدهند.بلکه
میخواهند بواسطه ادامه حاکمیت های استبدادی و مطلقه خود کشور و مردم خود را بخاک و خون بیشتری بکشانند وخوی و خصلت مشترک همه این حاکمان مستبد در طول زمامداری شان این بوده که همه آزادی ها را از مردم سلب کرده و هر صدای اعتراضی را در گلو خفه میکردند که متأسفانه همین عملکرد شان سبب گردیده تا عده از جوانان احساساتی که همه دروازه ها را به روی خود بسته میدیدند به اطراف
گرو های افراطی و باند های خطرناک جمع شوند و سبب مشکلات برای کشورهای خود و کشور های دیگر نیز گردند که در حقیقت علت اصلی همه این مشکلات استبداد و دیکتاتوری زمامداران همین کشور ها بوده که سبب ایجاد و تقویت گروهای افراطی و باند های خطرناک ترورستی در منطقه وحتی درجهان
گردیده اند زیرا زمانیکه مردم مجالی برای اظهار نظر نداشته باشند و حق فعالیت سیاسی بطور رسمی از آنها گرفته شود و بشکل قانونی نتوانند خواسته های خود را مطرح کنند و از طریق قانونی نتوانند بکرسی بنشانند یقیناً جریانها و حرکت های سیاسی و مبارزاتی زیر زمین شده و بفعالیت های مخفی وغیر قانونی روی می آورند وسبب تقویه جریانهای افراطی وباند های خطرناک میگردند واگر حالت اعتدال وتسامح پیشه گردد ومجال فعالیت سیاسی بهمه جریانهای قانون پذیر داده شود و از راه قانونی و دیموکراسی همه افراد و گروهای قانون پذیر زمینه و مجال فعالیت را داشته باشند وبتوانند خواسته های خودرا از طریق قانونی مطرح کنند ممکن چنینی مشکلات مثل گذشته در آینده به پیش نیا ید چنانچه بگفته اسامه رشدی یک تن از نویسندگان وفرهنگیان اسلام گرا درمصرکه اوچنین میگوید:(هرگاه آزادی درکشورهای ما نهادینه شود سازمان القاعده بخودی خودازبین می رود چون این سازمان فقط در سایه استبدادودیکتاتوری مجال فعالیت پیدا میکند وآنگاه. که دروازه ها به روی همه بازشود وهرکس خودرا جزئی از جامعه خود حس کند وخویشتن را در متن آن باز یابد وبا الاخره ازحقوق انسانی خودمستفید گردد امنیت نه تنها در مصر بلکه در سراسر جهان تامین خواهد شد.) امید میرود که بعد از تحولات سیاسی ایجاد شده قدم های خوبی در راه توسعه سیاسی و تامین حقوق وآزادی های مردم و توسعه دیموکراسی در این حوزه بزرگ ووسیع برداشته شود وراه مردم سالاری مساعد تر گردد و گرنه در کنار مشکلات که این منطقه وحوزه از گذشته ها میراث بر آن است ماننده مشکلات فلسطین و اسرائیل و مشکلات سرحدی و ارضی میان خودکشور های عربی چون سوریه، اردن، لبنان، مصر با اسرائیل.و تجزیه سودان و مشکلات داخلی کشور های خلیج با یکدیگر مانند امارات عربی و ایران و ادعاهای ارضی بعضی از کشورهای عربی بر بعضی دیگر که بر اساسی همین ادعا ها بوده که عراق بر کویت حمله نظامی در سال 1991 کرده و اسرائیل به جنوب لبنان زیر همین نام تجاوز نموده اینها همه میتوانند ثبات و امنیت را از این منطقه گرفته و منطقه را در یک حالت نا آرام و بی ثباتی دایمی قرار دهد امید است که چنین نگردد.
با احترام
سید محمد خیرخواه